Meer nog dan zijn onbetwiste vindingrijkheid en technisch vernuft is het de verbeeldingskracht die Rainer Goebel tot in de hoogste regionen van zijn vakgebied – de cognitieve neurowetenschap – heeft gebracht. De gedreven wetenschapper is erin geslaagd met zijn onderzoeksproject Reading the Mind’s Eye: AI inspired personalised brain models of mental imagery voor de tweede keer een ERC Grant van 2,5 miljoen euro binnen te harken. En dat mag gerust een prestatie van wereldformaat genoemd worden. “De beste mensen vinden is op dit moment de grootste uitdaging voor dit project. Ik zoek nationaal en internationaal naar geschikte kandidaten. Over vijf jaar weten we – hoop ik – hoe gedachten beelden worden. Daar werken we hard aan. Ik ben daar optimistisch over.”
Rainer Goebel blijkt niet enkel een wetenschapper pur sang, maar ook een man die met een open blik naar de wereld kijkt en vatbaar is voor de romantische lokroep van de wetenschap die, zoals de quote uit zijn geliefde serie Star Trek het zo beklijvend stelt: boldly goes where no man has gone before. Lachend: “Ons project is een kleine moonshot. Inderdaad hersenonderzoek is in veel opzichten te vergelijken met ruimtevaart. Ik ben gevoelig voor de verbeelding van visionaire wetenschap. Daarom houd ik waarschijnlijk ook zo van sciencefiction en van technische gadgets. Wetenschap is ook emotie.”
Vanaf 2000 is Goebel aan de UM verbonden als professor in de neurocognitie, waar hij vijf jaar later ook directeur werd van het Brain Imaging Center, het centrum voor beeldvorming. Gezien zijn snel rijzende wetenschappelijke ster lag het voor de hand dat hij weldra Maastricht zou verruilen voor andere gerenommeerde internationale wetenschappelijke instituten als MIT, Stanford of Amsterdam, waar ze over een aanlokkelijke nieuwe MRT-scanner zouden beschikken. Al eerder had men gepoogd hem uit het Max Planck Instituut weg te kapen waar hij na zijn promotie werkte.
Het was echter toenmalig voorzitter van het college van bestuur Jo Ritzen die hem weerhield om de UM te verlaten. “Hij zegde me toe dat er ook hier een state of the art MRT-scanner werd aangeschaft waarmee ik naar hersengebieden kon kijken die tot dusver onzichtbaar waren. Mij werd de kans geboden om nóg dieper te gaan, te pionieren. Dat gaf mede de doorslag. Wat ook belangrijk voor me was dat ik hier min of meer from scratch iets met een team kon opbouwen. Bovendien – en dat is voor een levensgenieter als ik niet onbelangrijk – is deze omgeving in de nabijheid van Duitsland en België erg mooi en inspirerend.”
We nemen al pratend in coffee corner Bandito Espresso een kop koffie. Ineens hoort hij op de achtergrond een melodie. “Die song ken ik nog uit mijn middelbareschooltijd”, zegt hij breed lachend. “Dit is ‘Stumblin’ in’ een nummer uit de late jaren zeventig. Nu heeft het ineens een beat gekregen. Ik houd persoonlijk meer van rockmuziek, alhoewel ik ooit trompet speelde in het dorp waar ik opgroeide.” Het simpelweg aanpassen van muziek aan de moderne tijd, is dat juist geen teken van een gebrek aan fantasie? Lachend: “Fantasie raakt aan een wezenlijk onderdeel van mijn onderzoek. Je een beeld kunnen vormen is cruciaal. Ik wil weten hoe dat proces in het brein verloopt. Wat originaliteit betreft denk ik dat je als wetenschapper juist creatief moet zijn. Ik doe nooit steeds hetzelfde. Wetenschap betekent ook risico’s nemen, je moet uit je comfortzone komen. Je wordt als wetenschapper niet geciteerd als je doet wat anderen al deden. Begeisterung, daar gaat het om. Ik wil een pionier zijn.”
Goebel is geïnteresseerd in de manieren waarop het brein beelden maakt van verhalen, herinneringen. “Mentale beelden zouden we willen kunnen uittekenen. Vandaar dat we spreken van ‘Reading the Mind’s Eye’. We proberen inzicht te krijgen in de manieren waarop mentale beelden ontstaan. De ene persoon kan dat beter dan de andere. Ook zijn er mensen die daartoe helemaal niet in staat zijn. Ons onderzoek heeft impact. Want het raakt aan maatschappelijk relevante onderwerpen als de behandeling en preventie van mentale kwalen zoals depressie en posttraumatische stress. Maar we doen ook onderzoek naar blijdschap, happiness. Het is belangrijk om het hele spectrum van de mentale beeldvorming te behandelen. We doen dat met alle ons ter beschikking staande technieken of vaak zelf ontwikkelde software.”
Al jong manifesteerde Goebel zich op het gymnasium van Hünfeld met zijn onafscheidelijke computer Commodore 64 als een ware Willie Wortel, oftewel Gyro Gearloose. “Ik was als zoon uit een boerengezin geboeid door computers en nieuwe technieken. Dat is nog steeds zo.” Zo was Goebel niet alleen de eerste persoon die de allereerste iPhone meteen wist te hacken, maar ook in Nederland de eerste rijder van een Tesla. “Ik ben dol op nieuwe technieken. Al opgroeiend was ik gefascineerd door wetenschappelijke programma’s voor kinderen op de Duitse tv. Het boek ‘Denken, Lernen, Vergessen’ van Frederic Vester maakte diepe indruk op me en stuurde me in de richting van het hersenonderzoek. In mijn huidige onderzoek komt alles samen: mijn passie voor computers en programmeren en mijn interesse voor hersenonderzoek.”
Vlak voordat hij weer aan een Teams-vergadering met collega’s uit alle delen van de wereld moet verschijnen, wil hij nog wel kwijt dat hij als mens bescheiden is, maar dat hij als wetenschapper ervan overtuigd is dat er nog grote wetenschappelijke doorbraken zullen volgen. The sky is the limit. Oftewel in de woorden van the Enterprise: ‘To boldly go where nobody…’
Rainer Goebel studeerde Psychologie en Computerwetenschappen in Marburg (1983-1988) en promoveerde in 1994 aan de TU Braunschweig. Hij ontving de Heinz Maier Leibnitz Advancement Award in cognitieve wetenschappen in 1993 en de Heinz Billing Award voor wetenschappelijke informatica van de Max Planck Society in 1994. Tussen 1994 en 2000 werkte hij als postdoc aan het Max Planck Institute for Brain Research in Frankfurt/Main. Sinds 2000 is hij hoogleraar Cognitive Neuroscience aan de UM. Hij verwierf talrijke subsidies, waaronder twee ERC Advanced grants en 10-jarige financiering voor zijn belangrijke rol in het European Human Brain Project. Rainer Goebel is lid van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen (KNAW) en de Duitse Nationale Academie van Wetenschappen (Leopoldina).
Dit artikel is verschenen op de website van Maastricht University
