Weerloos was ik. Overgeleverd aan het tafereel. Ik had de Guernica al diverse keren gezien, maar nu was het anders. Bij mijn eerdere bezoeken aan het Museo Reina Sofia in Madrid confronteerde Picasso me slechts met mijn onverschilligheid. Het was ontegenzeglijk een iconisch schilderij over een dramatische daad van verschrikking in 1937 en natuurlijk begreep ik dat het werk ook tot het heden sprak. Maar, eerlijk is eerlijk, ik beleefde het verstandelijk, op afstand.
Deze middag in juni van dit jaar echter schreed ik niet door het museum na slechts een paar aandachtige minuten voor het schilderij. Als vastgenageld stond ik aan de grond. De werkelijkheid overspoelde me. Ik hapte naar adem en zonk weg. De tijd tussen 1937 en nu was niet langer een reddingsboei. Het schilderij katapulteerde me naar Cherson, naar de oorlog in Oekraïne.
Kennelijk was ik niet de enige die last had van de actualiteit. Er werd gesnotterd, ik zag tranen. Voor het eerst ervoer ik de suppoost naast het werk niet als een storend beeldbedervend element, maar als een mens met een missie, als een hoeder van de te verdedigen kwetsbaarheid, als een held tout court.
Beeld roept minder snel tranen op dan muziek, toch moest ook ik me gewonnen geven. Ik wilde die bewaker een hand geven, hem omhelzen voor zijn aanwezigheid. De kunst beschermen betekent de beschaving redden. Hij stond er in z’n eentje toch maar helemaal alleen voor. Dichterbij komen lukte niet.
Niet dat ze op de slagvelden veel hebben aan onze inleving, onze geplengde tranen en ons begrip. Een oorlog win je gewapenderhand en niet met een penseel, noch met mensen die comfortabel in een museum empathisch zijn. Ik weet het. Mijn betraande ogen voelden als ongepaste sentimentaliteit. En toch kon ik ze niet ontkennen. De emotie van de andere mensen evenmin. We zaten in hetzelfde schuitje, gevangen in een beeld en verbonden door het wereldnieuws. Alleen bevonden de slachtoffers zich zo’n tweeduizend kilometer van ons verwijderd. De enige overeenkomst was dat we vastgesnoerd waren in dezelfde tijd. Zij daar in de ellende en wij hier in de zaal. Een wereld van verschil, zeker weten, maar wel opgeroepen door verf op een canvas uit 1937.
