Ik had gemeend de jarige een plezier te doen met De Draagbare Encyclopedie van de Domheid. Een boek van schrijver en ‘domgeer’ Matthijs van Boxsel, die ik al jaren volg. In het licht van de ondraaglijke domheid op wereldschaal heb er mijn eigen dwaasheid mee leren relativeren. Dat luchtte op, kan ik u verzekeren. Het maakte me duidelijk dat niemand intelligent genoeg is om zijn eigen domheid te begrijpen. Dat inzicht gunde ik deze jarige ook.
Vanaf het moment dat ik zijn zuinig lachje zag bij de aanblik van de kaft van het boek en zijn vrouw daarbij onbedaarlijk hard hoorde schateren, wist ik dat mij geen avondvullend programma te wachten stond. Het boek ging gierend en brullend rond. Mijn inzicht in de feesteling werd luid geprezen. Maar de sfeer werd er niet beter op. Het feestvarken zelf voelde zich een gebeten hond. Nog voordat het buffet met koude schotel werd geopend, was ik vertrokken. Later vernam ik dat de jarige net had vernomen dat hem ontslag wachtte. Achteraf begrijp ik dat die Encyclopedie van de Domheid behoorlijk op zijn bezwaarde gemoed moet hebben gedrukt.
Cadeaus kunnen een behoorlijke domper zijn op de feestvreugde. Maar muziek kan ook er ook wat van. Na een dramatisch spaak gelopen relatie stond mijn hoofd niet zo naar vrolijke bubblegumpop of teksten over de existentiële zinloosheid van de liefde of het leven. Toen ik me uiteindelijk weer eens op het verjaardagspartijtje van mijn broer vertoonde, trakteerde hij me op My Baby Left Me van Elvis en vrijwel het hele Only The Lonely-repertoire van Roy Orbison. Ik dacht dat het hele universum me uitlachte. Kosmische schaamte. Ik nam nog maar een troostend glas, terwijl Orbison tijdens it’s ooover met zijn markante tenorstem onbereikbaar tot aan de sterren reikte.
Terug naar de draagbare domheid. De kwalificatie domheid kennen we altijd een ander toe. Mijn buurman bijvoorbeeld, hij is de overtreffende trap van dom. Ik acht de kans echter groot dat hij mij een zelfde kwalificatie toedicht. Zelf staan we immers buiten de domheid die we in anderen – neem koningin Maxima en het een beetje dom aan het adres van haar echtgenoot – zo feilloos herkennen. Een domoor signaleren we op grote afstand. Maar wie durft nu eens van zichzelf te zeggen niet het grootste licht te zijn? Het predicaat enne sjtomme kloeët viel in mijn jeugd vrijwel iedereen ten deel die wel eens uitgleed over een bananenschil, dronken werd van de combinatie bier en sterke drank of anderzijds zijn hoofd stootte.
De sjtomme kloeët was net als Zwarte Piet, paljas of harlekijn een stijlfiguur waarin iedereen zich al dan niet tijdelijk kon herkennen. Dom zijn was toen nog heel gewoon. De laatste jaren, nu de maakbaarheid van ons eigen bestaan steeds verder oprukt en succes niet als geluk maar als plicht wordt gezien, heeft de domme pechvogel het moeilijk. Succes is een keuze. Kunst, religie, literatuur – de klassieke domeinen waarin de domheid, het noodlot en de overmoed vaak het woord voeren – zijn naar de marge verdrongen. Niemand schijnt van harte toe te geven dom te zijn. Een boek hierover valt bij sommigen dan ook verkeerd. Want we lachen graag om anderen en niet om onszelf. Zoals de Duitsers zeer toepasselijk plegen te zeggen: Dummheit und Stolz wachsen auf einem Holz.
Je mag een gegeven paard niet in de bek kijken, zou ik over mijn mislukt verjaardagspresentje willen opmerken. Dat paard kan me gestolen worden. Ik wil namelijk het monster van de domheid in de bek kijken en daarbij toegeven zelf de eerste te zijn die een schuiver maakt op het levenspad of flatert in het liefdesbootje. Mens zijn betekent je domheid willen begrijpen. Mocht u me ooit uitnodigen op een feestje, dan weet u welk cadeau u te wachten staat. Misschien ben ik die avond ook weer snel thuis. Maar ik denk nu, bij nader inzien, toch wat langer te blijven. Want meestal ga ik namelijk als laatste en heb ik daar de volgende dag spijt van als haren op mijn hoofd. Ik geloof dat ik De Encyclopedie van de Domheid heb uitgelezen zonder er ook maar iets van te leren. Inderdaad, over domheid gesproken! Draaglijk, ondraaglijk, maar in ieder geval monumentaal en encyclopedisch. Lees het!
